Gaur ‘Errotarri Harrobiak Jaizkibel Mendian, Hondarribiko XVI. mendeko gizartea eta ofizioak’ lana aurkeztu dute Hondarribian. Udalak 15.000 eurorekin babestu duen ikerketa Aranzadi Zientzia Elkarteak bultzatzen du. Iñaki Sanz Azkue, Denis Alvarez Perez-Sostoa, Joseba Alonso eta Javi Castro aritu dira ikerketan 2020 urteaz geroztik, eta emaitza aurkeztu dute orain. Aldiz, Hondarribiko Udalaren babesa lortu dute ikerketa haratago eramateko. Eta Josu Narvarte historialaria batu zaie proiektura.
Denis Alvarez historialari hondarribiarrak esan digunez, «behin jakinda Jaizkibelen errotarriak, harrobia eta esportazioa bazirela, zergatik eta nora bidaltzen ziren aztertu beharra dago». Izan ere, industria bat bazen. Andaluziara, Portugalera eta Kanariar Uharteetara esportatu izan zituztela egiaztatu ahal izan dute orain arte. Baina Ameriketara heldu ote izan ziren ere hipotesia dute aztergai. XVI. mendean merkataritza transozeanikoa pil-pilean baitzebilen. «Kontinente berri bat deskubritu eta ustiatu egin zuen Europak, eta errotarria Sevillara eta Cadizera bidali zirenez, izan liteke Ameriketaraino iritsi izana», dio historialariak.
Hor argitu nahian Udalari abenduan aurkeztutako orain arteko txostena publiko egin eta gero, ikerketaren bigarren fase batean murgilduko dira orain. Elcanoren 500. urtemuga dela eta, Oñatin hainbat agiri digitalizatzen ari direla probestu nahi dute horretarako, eta Sevillako Archivo de Indiasen dauden 80 milioi agirien artean ere, aski lukete Hondarribiko errotarrien kargamendu baten erreferentzia haritik tiratzen jarraitzeko.
Lau mende esperoan
Errotarrien lehen erreferentzia 1580. urtean hargin maisu baten aipua da. Halere, inork ez zekien Jaizkibel horretarako ustiatu izan zenik. Eta errotarriak oharkabean pasa izan dira lau mendez Jaizkibelgo mendian. Erreferentzia historiko batean «Jaizkibel harrobientzako oso egokia» zela aipatzen zen, eta Javi Castro hasi zen ikertzen. «Mendia arakatu eta zazpi errotarri aurkitu genituen, bertan zeuden hamaika aldiz bertatik pasa izan garen lekuan» gogoratzen du Denis Alvarezek, «eta harlanduzko 25 harrobi topatu ditugu gero».
Bistan denez, Santa Engraziko ontziralekura jeisten zituzten, eta bertatik itsasoz garraiatu gero. «Industria oso bat zegoela dirudi, mendian 500 metrotara landutako harrobiak jeisteko garraioa bideratu behar zuten, eta itsasontzia ere», dio historialari hondaribiarrak. Ez zen negozio txikia. Izan ere, XVI. mendean gaur egungo 4.000 euro inguruko prezioetan saltzen zen errotarri bakoitza.
