2024ko udako goiz batean entzule batek Antxeta Irratira deitu zuen, Bidasoan hainbat ontzi txiki bueltaka zebiltzala erran eta zerbait genekien galdetzeko. Azken zazpi urteetan, 2018an Mediterraneoko Ekialdeko migrazio bidea itxi zenetik bidasotarren artean sortu den erreflexua da, ibaian mugimendu bitxiak ikusi eta Iparrera bidean zen migratzaile bati okerrena gertatu zaiola pentsatzea. Sei pertsona eraman ditu eskualdearen muinean dugun ibaiak, bertze hiru tren batek Ziburun. Bederatzi bizitza, bizitza hobe baten bila zebiltzanak.
2024ko udako goiz hartakoa baina, zorionez, fikzioa bertzerik ez zen. Asier Urbieta zuzendariaren lehen film luzearen grabaketa zen; apirilaren 23an estreinatuko da Faisaien Irla. Gotenburgoko (Suedia), Malagako (Espainia) eta Bartzelonako jaialdietan izan ondotik, Donostiako Giza Eskubideen zinemaldian egin dute Euskal Herriko lehen proiekzioa, apirilaren 4an. Bezperan izan genuen Asier Urbietarekin mintzatzeko parada. Promozioaren erritmoarekin nekatua, baina kontent hartu gintuen zuzendari berriak, baita Jone Laspiur eta Sambou Diaby aktore protagonistek ere. Filma “lagunarteko giroan” egin dutela aipatu dute hirurek, eta hala ibili ziren Victoria Eugenia antzokiko pasabideetan ere, lagun artean.
Laspiur eta Diabyrekin batera, Ibrahima Koné aritu da aktore protagonista lanetan Faisaien Irlan. Laida eta Sambou dira lehen biak, Hendaian bizi den bikote gazte irundarra. Laidaren familiako erraldoien tailerrean lan egiten dute biek, eta Behobiako ostatu batean ibiltzen dira usu, Laidaren lagun Nerek bertan lan egiten baitu. Muga haien egunerokoaren parte da, baita frantses poliziaren kontrolak ere; Laida arazorik gabe pasatzen bada Hendaiara, Sambou usu gelditzen du poliziak, azal kolore beltzagatik. Arrazakeria poliziarengandik ez ezik, lagunengandik ere pairatzen du; Iñaki deitzen diote behin eta berriz, Zaramaren kantu mitikoaren haritik. Trabak traba, dena da aski lasaia eta arrunta Laida eta Sambouren bizietan, goiz batean Bidasoa bazterrean ibiltzen ari direla bi gazte itolarrian ikusten dituzten arte.
Filmeko tentsio goreneko sekuentzia horretan, galdera etiko bat, dilema moral bat plazaratzen du Urbietak: zer eginen zenuke zuk -Laidak, Sambouk, edo ikusleak-, bi pertsona beltz muga bat gurutzatzen ari direla itotzen ikusiko bazenitu? Modu ezberdinean erantzuten dute bi pertsonaiek, eta horren ondorioen inguruan garatuko da ondoren filmaren trama nagusia.
Thriller iluna da Faisaien Irla, engaiamendu politikoa eta galdera etiko hori erdigunean dituena. Polizia absurdoaren pareko ageri da, eta ikuspundu humanista batetik lantzen du Bidasoa igerian gurutzatzera behartuak diren migratzaileen egoera, paternalismoa edo Laspiurrek aipatu zuen “salbatzaile zuriaren sindromea” saihestuz. Ikerketa eta murgiltze lan baten ondorio da lanketa txukun hau, Asier Urbietak azaldu digunez: “2021ean Bidasoa gurutzatu ezinik bere buruaz beste egin zuen migratzaile baten istorioa irakurri ondotik piztu zitzaidan filma egiteko gogoa”. Azken lau urteotan, Irungo Harrera Sareko laguntzaileekin, migratzaileekin eta adituekin ikerketan aritu da, filmaren gidoia idazten zuen heinean.
Ez da ohikoa errealitate sakonki politiko batean oinarrituriko filma bat errealitate hori gertatzen ari den bitartean egitea. Hautu hori egin du Urbietak, baita defendatu ere: “Errealitatearekiko hain gertukoa den filma bat egiteak ardura sortzen du, ondoan dituzun pertsonen inguruan hitz egiten ari garelako. Niretzako behar bat da gaur egun gertatzen ari diren istorioekin lan egitea”. Lehen film luzea baldin badu, Altsasu telesaila zuzendu zuen 2020an ETBrentzat, izen bereko kasu polizial eta judizialean oinarritua. Publikoaren harrera nabarmena izan zuen, eta TV3ek Katalunian ere hedatu zuen. Politikoki, kritika izan zen nagusi, baita EITB barnean ere.
Bidasoa inguruan migratzaileek bizi duten errealitatea hurbiletik kontatzen badu, Urbietak aitortu du ez zitzaiola ezaguna filmaren ekoizpenean hurbildu aitzin: “Bidasoatik 20 kilometrora bizi naizen arren, ez nekien bertan zer gertatzen ari zen, prentsan nahiko zabaldua den arren. Uste dut errealitatea hor dagoen arren, ez dugula ikusi nahi”. Eta filmarekin horretan eragin nahi luke hain zuzen ere, errealitate hori ikusgarriago egiten, publikoarentzat nolabait eskuragarriago, ikusgarriago egiten.
Ildo beretik mintzatu dira Jone Laspiur eta Sambou Diaby ere, eta filmak nolabait begiak ireki dizkiela onartu dute. Filmaketan zehar lantaldeko kide gehienek muga gurutzatzeko arazorik izan ez zuten arren, Diaby behin baina gehiagotan gelditu zuen Frantziako poliziak. Anekdota bereziagoak ere kontatu dituzte, hala nola Pausuko zubian grabatutako kontrol eszenetarako polizia kontrol “faltsua” muntatu ahal izateko egiazko kontrola altxa behar izan zutela Frantziako poliziek, baita filmeko lan taldeak hainbat migratzaileri azaldu behar izan ziela haiena ez zela egiazko kontrola eta zubitik pasatzeko trabarik ez zutela. 2018tik eskualdean bizi den egoeraren lehen lerroko lekuko izan ziren hainbat astez aktore eta teknikariak.
Nazioarteko aurkezpenetan interes berezia nabaritu dutela aipatu du Asier Urbietak, “mugarik gabeko Europan dagoen muga gogorra” interesgarri baitzaie atzerritarrei. Hala ere, Euskal Herriko zabalpenean eman nahi du indarra, errealitate hori gurean zabaltze aldera. Hala, Euskal Herri osoan aldi berean estreinatuko dute zinegeletan: apirilaren 23an Ipar Euskal Herrian eta 25ean Hegoaldean. Zirkuitu komertzialetan euskarazko filma bat aldi berean estreinatzen den lehen aldietako bat da, banaketaren gorabeherak direla-eta.
Estreinaldiarekin batera, hainbat hitzaldi antolatu dituzte zine geletan. Apirilaren 18an Baionako Atalanten izanen dira, Doketan Topa festibalaren karietara eta biharamunean, Donibane Lohizuneko Le Sélecten. Hendaiako Variétés aretora ere iritsiko dira beranduago.
Estreinaldi astean zinemara joateko deia egin dute zuzendariak eta antzezleek, Hegoaldeko zinegeletan bereziki lehen hiru egunetako audientziak markatzen baitu filma batek zinemetan izanen duen iraupena. Eta migratzaileek Bidasoa inguruan bizi duten errealitatea ezagutzen ez dutenei pentsatuz egin badute filma, eskualdeko herritarrek ere gustura ikusteko moduko thrillerra da.