Frankismoaren garaian arrisku eta debeku guztien gainetik, Elbira Zipitria 1944an haurrei bere etxean eta euskaraz, eskolak ezkutuan ematen hasi zen. Urrats asko eman zituzten ondorengo urteetan Donostian, andereño gazteak formatu eta nork bere etxetik ikastola klandestinoen sarea handitzen joateko.
Gurasoek eta irakasleek bat egindako lanari esker, 1950. hamarkadan ikastolek aurrera egitea lortu zuten artean, hainbat belaunaldi izan ziren euskararen kontrako jazarpen eta errepresioari aurre eginez, euskararen iraupena segurtatu zutenak.
1970. hamarkadan ikastolen legalizazioa iritsi zen, aitzindari hauen lanak sendotuz eta legezko bilakatuz, Donostialdean eta Gipuzkoan orokorrean. Hauen historia eta istorioak bildu ditugu “Lehenak: ikastolak sortu zituztenak” elkarrizketa sailean, podcast eta bideo elkarrizketa formatuetan.
