«Gure attonak oso ondo ezagutzen zuen Hondarribia, eta utzi zuen marraztua eta idatzita nahi zuelako guk ezagutzea nolakoa zen bera mutil koxkorra zenean, baserritar baten ikuspegitik», dio Lupe Altuna Sagarzazuk.
Maximoren biloba da, eta berekin elkartu gara Arma Plazako Interpretazio Zentroan, Maximo Sagarzazu Ugartek lagatutako 40 urteko lanaren berri ematen duen erakusketan. Lupek ondo ezagutzen ditu attona Maximok bizitza oso batean bildutako jakintzen berri ematen duten mapak eta koadernoak. Kontatu digunez, gogoan dute «etxeko salan erakusketan dagoen mahaian bertan lanean beti, eta bizirik zegoela erretiratu zenean bokadiloa hartu eta mendi buelta egitera joaten zela Jaizkibelera, zoko eta bazter guztiak ikustera».
Natura irakurtzen zekiten begien begiradaz, eta eskuz egindakoa da senideei, baina baita herriari ere lagatutako altxorra. 1999an zendu zen Maximo, baina 60. hamarkadan herria aldatzen ari zela ikusita, berak ezagututako hura 18 plano eta 20 bat koadernoetan islatua uzteko lana hasi zuen bere etxeko salaren mahaigainean. Orain mende laurden beranduago “Hondarribia Bihotzez Marraztua” erakusketa antolatu du Arma Plaza Fundazioak Euskadiko Artxibo Historikoarekin elkarlanean honen berri emateko. Martxoaren 30a arte bisita daiteke Arma Plazako Interpretazio Zentroan.
Hondarribia nolakoa zen erakusten digute planoa hauek, baita denboran atzera bidaiatzera gonbidatu ere. Denbora kapsula bat bezala, garaiko gizartearen lekukoa utzi baitzuen Maximo Sagarzazuk ondorengo belaunaldiek jakin zezaten.
Halaber, planoek ez dute bakarrik alde fisikoa irudikatzen, baita bizimodu bat ere. «Jendea marrazten du, prozesioak, ardien bazkarako larre onenak, eta Alde Zaharra eta Portuko planoetan etxe guztiak, eta nor bizi zen eta bere ofizioak ere», azaltzen du Maximoren bilobak.
Mapetan adierazi eta kokatzeaz gain, koadernoetan ere baserri bakoitzari orrialde bana dedikatu zion. «Batzuk berak ere ez zituen ezagutu desagertuak zirelako, baina hor bizi izandakoak ezagutzen zituen eta denak zerrendatu zituen», dio Lupe Altunak. Izan ere, baserriekin bezala, Hondarribiko herriaren duela 100 urteko inbentario moduko bat da Maximok marraztutakoa. Baita bihotzez marraztu ere.
Hartara, senideek etxeko armairuan gordea zuten altxorra Euskadiko Artxibo Historikora eraman eta lanak eskaneatu eta digitalizatu egin dituzte, aurrerantzean denon eskura egon daitezen. Adituen arabera, hondarribiarren interesekoa ez ezik, denona baita. Momentuz, martxoaren 30a arte hondarribiarrek gozatu dezakete Arma Plazan.
