2023ko ekainean mila boluntario inguru biltzeko deia luzatu zuen Recicla-Birziklatu elkarteak "Bidasoa Ibaia Garbi" ekimenean parte hartzeko. Bidasoa ibaia goitik behera eta ezker eskuin garbitu zuten, ertzetik eta uretan paddle surf taula, kayaken bidez ere. Oihartzun handia izan zuen ekimenak, izan ere, Lesakatik Hendaiara, eta Beratik Hondarribira, Bidasoa ibaiaren urek bustitzen dituzten Bortziriak eta Behe Bidasoko herrietako udaletxeak inplikatzea lortu zuten, baita eragile ugari ere.
Ekimena ez da berriz errepikatu, eta Recicla-Birziklatuko Laida Rodriguezek argitu digunez, «zaila izango da, udalen inplikazio faltagatik, ez beharrik ez dagoelako». Izan ere, Hendaiako herriko etxea izan da bakarra haien borrokarekin bat egin eta, modu aktibo batean, itsas-hondakinen arazoari neurria hartzeko borondate argia erakutsi duena.
Hala ere, urtero-urtero elkarte honek bezala, Irungo EkoPatruilak, Plaiaundi Ekoetxeak, Matter untzi museoak, Hendaiako CPIE Euskal Itsasbazterrak erakundeak edota Surfrider Fundazioak hamaika garbiketa txiki antolatzen dituzte Bidasoa ibaiertzean eta gure kostaldean. Eta beti biltzen dituzte hondakin asko eta anitzak, bereziki plastikoak. Joan den otsailaren 16an, adibidez, Hendaiako Txingudiko badian 52 kilo zabor jaso zuten auzolanean egindako ordubeteko bilketa batean, eta horietatik 21 plastikoak ziren.
Oreka baten beharra
Haatik, hondakinak jasotzea amaierarik gabeko konpontxo bat besterik ez da. «Kontsumitzaile garen aldetik, gure bizitzan aldaketak egin eta kontsumo ohitura etikoetara jotzea da konponbide bakarra, hondakin gutxiago sortzea», dio Laida Rodriguezek, «birziklatzea azken aukera behar du, eta gure planetaren zaintza ezin dugu besteengan delegatu, norbere etxetik eta eguneroko gauza txikietatik hasita eragin dezake aldaketa hori». Hortaz, Zero Zabor irizpideari jarraituz, eta kontsumo arduratsua egitea da ikusten duten formula posible bakarra.
Hori da, elkarte honen bizi-filosofia. Eta Julen Urtxegi irundarrak "Balance" (Oreka) dokumentalaren egileak, 2023ko Bidasoa ibaiaren garbiketa aprobetxatu zuen Recicla-Birziklatu elkarteko sortzaileek, Laida, Rober eta Gorkak onartu duten erronka komunaren mezua hartu eta zabaltzeko. 14 minututan Ama Lurrak merezi duen oreka aurkitzeko beharraz hausnartzeko pieza ekoitzi zuen. Urtxegik dioenez, «surflariek olatuetan behar duten orekaren antzera, gizakiok ere naturarekin oreka mantentzeko beharra dugu».
Gure planetaren degradazioaz jabetu eta gu geu arduradun nagusiak garela erakutsi nahi izan du dokumental honekin, eta Recicla-Birziklatu elkarteko kideek daramaten borrokaren berri ematearekin batera, gizartea itsas-hondakinen arazo larriaz kontzientziatu. «Nik uste dut elkarteak egiten duen lana eta haien mezua ondo laburbiltzen duela funtsean», dio egindako lanarekin kontent, «norbere kontsumo ohiturak aldatzen baditu, merkatuan eta produktuetan eragingo dugu, elikadura industriak erosiko dugun hori ekoizten duelako».
Mezua hartu eta zabaltzea
Hala ere, orain artean 100 lagun inguruk besterik ez dute dokumentala ikusteko aukera izan. 2023ko abenduan Ficoban antolatzen den Be Veggie azoka beganoan aurkeztu zuen. Baina proiekzioa egin eta horretan geratu zen. Orain, dibulgazio lanetan dabil, «kontzientziak elikatzeko» beharra dagoela pentsatzen baitu, eta hondakinen arazoa «inoiz baino presenteago». Beraz, dokumentalaren mezua hartu eta mila bider plazaratzea ekarpen polita izango zela uste dute egileak eta elkarteko kideek. Laida Rodriguez, dokumentalaren protagonistetako bat da, eta estreinako proiekzio hartatik gogoratzen duenez, «jendea hunkitu egin zen, eta emakume batek esan zigun negarrarazi egin geniola, pertsona arruntak garelako, baina erakutsi dugu beste edonork ere bere eskuetan duela konponbidea».
Dokumentala atzo gauerdian Youtubera igo du Julen Urtxegik. Eta eskualdeko elkarteen eta eragileen interesa piztu dezakeelakoan dagoenez, kultur areto ezberdinetan "Balance" pieza laburraren proiekzioak antolatzeko prest daudela jakinarazi du. Baita deia luzatu ere: «dokumentala hausnartzeko eta mezua ahal den gehiena hedatzeko egina dago», dio Urtxegik. Zentzu honetan, eskualdeko ikastetxeei ere, material pedagogiko gisa eskaintzea ere ez dute baztertzen. Jarraian ikusgai duzue dokumentala.
Ekimen txiki ugari
Hain justu, Recicla-Birziklatu elkarteak eskolartekoekin ere lanean dabil. Joan den urtean Hendaiako San Bixente eskolako 3 eta 11 urteko ikasleekin “Hilabete bat, Garbiketa bat” ekimena abiatu zuten Hendaiako hondartza txikian garbiketak eginez, eta jarraitzen dute. Iazko Bioterra azokan ikasleek bildutako hondakinekin osatutako 5 mural artistiko aurkeztu zituzten azokan. Bestalde, kosmetiko naturalei buruzko tailerrak ere eskaintzen ditu elkarteak.
Nolanahi ere, eta Bidasoa Ibaia Garbi bezalako eskualde mailako ekimenak antolatzea zaila ikusten duten arren, 2023az geroztik sentsibilizazio ekimen txiki ugari egin dituzte itsas-hondakinen arazoari buruz sentsibilizatzeko. Aipatutako garbiketaz harago, jendartea hirietan sortu eta erreka zein ibaietatik behera itsas-korronteen menpe bukatzen duten hondakinen arazoaz jabetu dadin, 2024ko ekainaren 1ean Irunen zigarrokinen kaleko garbiketa antolatu zuten, adibidez, «gaur egun kaleetan bildu ohi diren hiri-hondakinen artean ugariena».
Bide beretik, Recicla-Birziklatu elkartearen ideia izan zen Irun eta Hondarribiko kaleetako estoldetan “Itsasoa hemen hasten da. Ez bota ezer” dioten plakak jartzea. 2021ean ezarri zituen Txingudiko Zerbitzuak oinezko joan-etorri gehien duten kaleetan elkartearekin lankidetzan. Eta ekimen hau Euskal Herri osora hedatu da “Itsasoa hemen hasten da” kanpaina ezberdinekin. Tamalez, itsasoa hasten eta amaitzen den lekuan, gizakion hondakinak topatzen jarraitzen ditugula, "Balance" dokumentalak aldarrikatzen duen Ama Lurrarekin oreka apurtuz.