«Txotxongiloek ere posizionamendu politikotik badute, istorioak kontatuz Euskal Herria kulturatik eraikitzen lagundu dezakete»

Irungo Ostomila Txotxongilo taldeko Ruben Mejuto eta Zoe Tamara Cuellarrek Euskal Herriko Txotxongilolarien II. Topaketa antolatu dute urriaren 2tik 5era, Irunen eta Hondarribian. Iazko aurreneko edizioan, emakume txotxongilolariak lehen planora ekarri nahi izan zituzten «ez bakarrik feministak garelako». Beste arte eszenikoetan ez bezala, Euskal Herriko txotxongiloen historian emakumeek izan duten garrantzia azpimarratu nahian baizik. Ruben Mejutok azaldu digunez, «historikoki 50 bat konpainia egon dira Euskal Herrian, eta gehienak emakumeek zuzendutakoak izan direla ohartu ginen, eta omendu nahi izan genituen». Hartara, Larraitz Urruzola, Encarni Genua, Malen Basterretxea, Nerea Oreja, Nati Cuevas, Elena Bezanilla edota Idoia Otegi bezalakoak gonbidatu zituzten iazko topaketara.

Iaz 15 txotxongilolari biltzea lortu zuten, eta esperientzia ondo atera zenez, aurtengoan errepikatu baino, urrats bat gehiago eman asmoz antolatu dute bigarren edizioa. Guztira doakoak diren 9 emanaldik osatuko dute programa, eta arte eszeniko hau «euskara, euskal kultura eta identitatea suspertzeko euskarri» bilakatu nahi dute antolatzaileek. 1965 eta 1972 bitartean jardun zen Ez Dok Amairu abangoardiako euskal mugimendu kulturalaren izpiritua gogoan du Mejutok. Eta azaldu digunez, hura abeslariek eta idazleek bultzatu zuten bezala, «txotxongilolaritzak politikatik ere baduela, eta Euskal Herria kulturatik eraikitzen lagundu dezake», pentsatzen du. «Topaketa hauekin gure ideia ere bada Euskal Herriaren borroka ezberdinen lanabesa izatea, eta politikoki posizionamendu bat bilatzea», aitortzen du. 

Alde horretatik, historikoki haur eta gazteei zuzendutako arte eszenikoa den heinean, «kontatzen diren istorioen bitartez, belaunaldi berriei baloreak helarazteko euskarri oso egokia» dela aldarrikatzen du artista irundarrak. Halaber, kulturak gizartea eraldatzeko duen gaitasuna aintzat hartuta, eta «gaur egun pantailak hartu duen indarra handia bada ere, txotxongiloek duten egiak haurren arreta piztu eta txunditu ohi ditu». 

Txotxongilolariak batzeko saiakera

Gaur egun Euskal Herri luze-zabalean 35 bat txotxongilo konpainia daude, eta horietatik hamar bat besterik ez dira profesionalak. Aldiz, topaketa honek mailako emanaldiak eskaintzeko ez ezik, txotxongilo egileak eta artistak biltzeko eta «elkar ezagutu eta sinergiak bilatzeko» baliagarria izan dadin ere antolatzen dute. Hartara, urriaren 2an zenbait formakuntza eta mahai-inguru antolatu dituzte, eta 15 bat txotxongilolarik baieztatu dute parte-hartzea. 

Alde horretatik, Tolosako Titirijai, Bilboko TX Festibala, Barañaingo Nazioarteko Txotxongilo Festibala, Sestaoko Txotxongilo Eguna edota Bergaran ospatzen den helduentzako jaialdia ditugu Euskal Herrian antolatu ohi diren arloko jaialdirik ezagunenak. Baina Euskal Herri osoko konpainiak eta elkarteak biltzen dituen topagunerik ez dagoela ohartuta, Europako erreferentzia den Tolosako Topic txotxongiloen nazioarteko zentro museoaren artxibategira jo zuen iaz Mejutok. Konturatu baitzen Euskal Herrian arte eszeniko honetako «konpainia bakoitza norbere kaxa zebilela». Topic zentroko artxibategia aztertuta, Zugarramurdin 90. hamarkadan egiten hasi eta 2012 arte bi urtetan behin ospatu izan zen Euskal Titiriteroen Topaketaren berri izan zuen.